Krytyka artystyczna jest zagadnieniem kompleksowym opisującym nie tylko działalność intelektualną krytyków, recenzentów, naukowców i badaczy czy rolą pośredniczącą pomiędzy sztuką nowoczesną a estetyką, ale również męskim i kobiecym punktem widzenia, przepływem idei, poglądów, myśli czy spostrzeżeń, a także subiektywną formą wypowiedzi i krytyczną refleksją o przestrzeni artystycznej. Pełni wiele funkcji, jest np. regulatorem praktyki artystycznej czy źródłem zaspokajania potrzeb i preferencji „konsumentów” pola produkcji kulturowej (artystycznej). W jej obrębie chętnie pielęgnowany jest mit artysty-indywidualisty, bo to za sprawą różnorakich tekstów kultury odbiorcy mogą ucieleśnić pragnienie o poszerzeniu własnych kompetencji i umiejętności. W tym polu każdy walczy o uznanie, szacunek czy prestiż w grupie. Przywołując zagadnienie krytyki artystycznej, warto wspomnieć o krytyce poetów i następującej po niej krytyce ekspertów, które znacząco wpłynęły na współczesną kulturę masową.
Historia krytyki jest jednak dużo bardziej skomplikowana. W sensie ogólnym, począwszy od średniowiecza do współczesności, krytykę postrzegano inaczej w zależności od kontekstu wypowiedzi i tego, na co chce zwrócić uwagę – wieki średnie przyniosły teologów i kaznodziejów wygłaszających płomienne przemowy, w renesansie pojawili się krytycy akademiccy i krytycy amatorzy, oświecenie sprawiło, że ówcześni krytycy, kierując się oświeceniowymi paradygmatami, postanowili prowadzić filozoficzne dyskusje o rzeczywistości. Wiek pary i elektryczności przyniósł niespotykane wcześniej w dziejach tempo przemian, czego jednym z wielu następstw było przeformułowanie roli dziennikarza, który od tej pory stał się także krytykiem. W interpretacji kultury współczesnej uczestniczyli również awangardziści, którzy odrzucając dotychczasowe nurty i style, zdecydowali się na poszukiwanie nowatorskich i niekonwencjonalnych środków wyrazu artystycznego. Chęć kształtowania świadomej postawy intelektualnej i artystycznej oraz dążenie do racjonalnych podstaw oceny sztuki pozwoliły na to, że w polu sztuki pojawił się krytyk-ekspert, czyli fachowiec w konkretnej dziedzinie, który postanowił dzielić się swoją wiedzą. Ten ostatni typ krytyka wykształcił się w XX wieku, a jest reprezentowany przez osoby aktywnie współpracujące z pracownikami instytucji kulturalnych, dostosowujące się do technologizacji życia społeczno-kulturalnego, a przy tym angażujące się w organizację różnego rodzaju wydarzeń kulturalnych.
Monografia naukowa Śmierć krytyka. Kultura uczestnictwa a przemiany krytyki XX i XXI wieku w redakcji Alicji Górskiej, Edyty Janiak i Kamila Jędrasiaka przedstawia spójne i uporządkowane tematycznie artykuły koncentrujące się na zagadnieniu dzisiejszego dyskursu krytycznego.
W monografii, liczącej 8 artykułów, autorzy skupili się na przekazaniu najważniejszych, a zarazem najciekawszych spostrzeżeń, obserwacji i przemyśleń dotyczących zarówno krytyki literackiej, filmowej, teatralnej, jak i krytyki kuratorsko-artystycznej czy krytyki instytucji. W monografii znalazł się również tekst poświęcony krytyce gier planszowych Czy krytyka gier planszowych jest możliwa (i potrzebna)? Katarzyny Kurowskiej, gdzie trafnie zauważono, że w standardowej narracji krytycznej tematyka gier i zabaw wciąż pozostaje niedostrzegalnym obszarem analizy dla współczesnych badaczy.
Punktem wyjścia do ogólnych rozważań autorów jest artykuł Krytyk a recenzent – synonimy czy specjalistyczne terminy? Przegląd słownikowy Alicji Górskiej, w którym, aby wciągnąć czytelnika w lekturę, autorka postanowiła przeanalizować wiele haseł słownikowych opisujących istotę, status i zawód krytyka oraz znaczenie pojęcia recenzji. Publikacja ma charakter informacyjny i edukacyjny, ponieważ pozwala czytelnikowi szybko zrozumieć temat przewodni monografii, dostarczając mu niezbędnych informacji o zmianach, jakie zaszły w obszarze współczesnej krytyki. Dzięki temu czytelnik otrzymał sposobność spojrzenia na tę kwestię z ogólnej perspektywy, którą dopełniły liczne pozycje bibliograficzne.
W pozostałych tekstach, w których przybliżono tematykę krytyki instytucjonalnej, krytyki filmowej, krytyki artystycznej, badacze zajęli się opisaniem kilku kluczowych kwestii: roli i elitarności zawodu krytyka, stopniowego konstruowania poglądów i wartości krytycznych, a także zmian, które zaszły od końca lat 90., kiedy technologia przyniosła znaczące zmiany w polu krytyki i sztuki współczesnej. W tekstach uwidoczniony jest stosunek autorów do komentowanych zjawisk, dzięki czemu czytelnik może poznać poglądy i opinie autorów tych tekstów. Jak się bowiem okazuje, autorzy monografii chcieli przedstawić ogólne tendencje, napięcia i wyzwania krytyki w szerokiej, niemal trudnej do uchwycenia gamie słów, dźwięków i kolorów.
Sami autorzy stwierdzają, że „Powstaniu tej książki nie przyświecał cel przewidywania przyszłości, choć niewątpliwie przyszłość krytyki nie jest autorkom oraz autorom obojętna”.
W ten sposób zwracają uwagę na jeszcze jeden problem – próbę odpowiedzenia na pytanie, w jakim miejscu obecnie znajduje się krytyka. A to dlatego, że to właśnie w latach 90. nastąpiło przekształcenie profesjonalnej krytyki na rzecz krytyki podejmowanej przez pasjonatów i przedstawicieli różnych obszarów aktywności twórczej, a jej skutki są widoczne do dziś. Słynne hasło „Śmierć autora” francuskiego filozofa Rolanda Barthesa silnie wybrzmiało w monografii Śmierć krytyka, w której autorzy komentują je i analizują w odwołaniu do zmiany paradygmatu kultury z analogowego na cyfrowy.
Wspólny wątek uczestnictwa w kulturze przewija się we wszystkich artykułach znajdujących się w monografii. Dzięki przemianom krytyki XX i XXI wieku następowało bowiem systematyczne regulowanie życia społecznego, objawiające się we wzajemnym oddziaływaniu wszystkich elementów osadzonych w przestrzeni kulturalnej.
Posługując się koncepcją Sama Williamsa, że kultura jest procesem intelektualnym, duchowym i cywilizacyjnym, można świadomie stwierdzić, że jest ona zbiorem praktyk intelektualistów, w szczególności artystów, którzy przeobrażają pole sztuki.
W ten sposób następuje kulturowe dziedziczenie, umożliwiające przekazywanie w czasie elementów i włączanie ich w sieć wzajemnych powiązań. Jak się zdaje także tytułowa śmierć krytyka jest konsekwencją relacjogennej zdolności pola produkcji artystycznej, w którym sami odbiorcy dokonują zmiany kulturowej, przekierowując swoją uwagę z profesjonalnych krytyków na rzecz krytyków amatorów.
Czy obecnie daje się słyszeć tezę o zmierzchu krytyki? Mimo że eksperci wielokrotnie próbowali odpowiedzieć na to pytanie, powraca ono wielokrotnie i wzbudza wiele emocji. Nie ulega jednak wątpliwości, że każdy z nas aktywnie i biernie uczestniczy w kulturze, a kluczem porozumienia jest dystans do siebie i otaczającej nas rzeczywistości. Tezę postawioną w tytule książki Śmierć krytyka. Kultura uczestnictwa a przemiany krytyki XX i XXI wieku w redakcji Alicji Górskiej, Edyty Janiak, Kamila Jędrasiaka, autorzy potwierdzili lub odrzucili w obrębie znajdujących się w publikacji przykładów. Choć monografia nie ma charakteru podręcznika, może stanowić świetne źródło informacji dla studentów studiów pierwszego stopnia z Kulturoznawstwa UŁ, którzy w programie studiów mają takie zajęcia jak m.in. „Uczestnictwo w kulturze”, „Krytyka artystyczna” czy „Pole sztuk wizualnych w Polsce po 1989 roku”.
Więcej tekstów autorki znajdziesz TUTAJ.